YangErmin,pourunrenouveaudelapeintureaulavis
来源:画友投稿整理
YangErminestunmagicienquisaitfairenaîtrelaformedubois,dégagerlacouleurdupinceauetrendreaulavisunepolychromieoùl’intensiténelecèdeenrienàlaforceduregard.Auseind’unesociétéquisubitdesbouleversements,deschocscontraints,allusifsoubienvoulusaveclaforceetlaviolenced’unmondeenquêtederepaires,dedirectionsquisoientnonseulementdirectivesmaissous-tenduesparleplaisirdefaire,decréer,desusciterl’intérêtdesescontemporains,YangErmins’avèrel’undeschefsdefiledecemouvementconstituépardespartisansdelapeintureaulavisintenseetpolychrome.
parChristopheComentale[1]
Yangnaîtàen1966àQuyangdansleHebei,provincequienclavelacapitaledupays.Lesaspirationsetl’intérêtappuyédeYangpourlesartssontlarges,lacéramique,lapeinturechinoiseaulavis,toutcommelagravurefascinenttrèstôtlejeunegarçonquiestalorsenclinàsuivrecettevoieouverteetfluctuante.
Uneformationdanslalenteurdel’apprentissage
Lesdispositionsdel’enfantpourlesartssontencouragéesparl’environnementfamilial,ilenvademêmeaveclapratiquedel’encrepourl’apprentissagedelacalligraphiequis’accompagned’unemaîtrisetechniquedelamatière.YangErminestinitiéàlagravuresurboisenseconfrontantàlamatricedontilsaitcombienl’attaquechangeselonlesessencesutiliséestoutcommeilmaîtrisel’utilisationdelacouleuràl’eaudontl’histoiredelapeinturechinoiseestsiriche.Cetteconnaissances’avèred’uneparthistorique,Yangsaitparfaitementquelscréateursonttantinfluencéetorientélegéniedelacivilisationenlamatière,del’autre–làaussi–techniqueparlaconfectiondusupportpapieretparlechoixdespigmentsquivontfairecorpsaveclamatièreetlasublimer.Sonoriginalitédépasseheureusementcetteapprochestrictosensu.Eneffet,YangErminsaitorienterlechoixdessujets.
Sonintérêtcroisépourlapeintureetlagravurepasseparl’étudedesmanuelsdepeinturedontleJardindugraindemoutarde(Jieziyuanhuapu芥子園畫譜)[2]estl’undesrecueilslespluscélébrésetutilisésparlesapprentis-peintresenraisondelaprécisionencyclopédiqueaveclaquelleilestréalisé.Cetintérêtpourlagravuren’estpaspassionnel,maisplutôtvucommeunélément«quipermetaveclagravureencouleurd’allerverslapeinture,etnondedevenirunspécialistedecettetechnique[3]».CettepriseencomptedétailléedessujetspréfiguredéjàlapréférenceconstatéedeYangErminpourtroissujetsparticuliersdontletraitementdemanderaci-aprèsquelquecommentaire:lesnaturesmortes,lespaysages,lespersonnages.
Enoutre,lejeunecréateurs’attacheaussiàl’étudedesmodèlesantiquestoutcommeàl’artchinoisdelapériodecontemporaine.Dansunentretienrécentiladéveloppécequ’estpourluil’artcontemporain«lanormeenartcontemporainestlanormedumonde;c’estàl’aunedel’humainqu’elles’estforgée.Ausiècledernier,deshommescommeXuBeihong,LinFengmian,LiuHaisuontpréconiséqu’ilfallaitréformerlapeinturechinoiseaulavis,cequereconnaissentleshommesd’aujourd’hui.Illeurafallus’intégrerdansunesortedenormemondiale[4]».
C’estàl’AcadémiedesartsdeNankinqueYangErminobtientsondiplôme.Enparallèle,Yangsetourneaussitrèsnaturellementversl’écriture.Sestextespoétiquessontunconstantenrichissementàsapratiquedepeintreetdegraveur.Demêmequesonintérêtpourl’esthétiquedonneunedimensionautreàsonapprochedel’œuvre.
Aufildesdécennies,l’éditionsoutenuedesescataloguesetlasuccessiondesexpositionsqu’ilenchaînemontrentunebelleénergie,uneénergiequecetesthètenecessededéployerenpleineharmonieavecuneprestancephysiquequiémanedesesenvies,desesdésirs.
Mapremièrerencontreaveccepersonnagehorsducommunm’a,commeinstantanémentpersuadéquesasurfacelissequiémanaitdececorpsglabreseterminaitparunepetiteprotubérancecrâniennequiapparaîtsaillanteausommetducrâne,l’usnîsa,undessignesquiconfèrentaubouddhasasagesse.Peut-êtrea-t-elleconduitYangErminàceJaponoùilaabsorbédespansentiersdecettecivilisation.CertainscritiqueschinoisrappellentqueYanga,tôt,réalisédesnaturesmortesquiavaientcommepointsdedépartdesapprochesdeMonetoudeCézanne,lesgrandsaînésoccidentauxalorsproposésaumondeestudiantindanssonensemble.
Sonattentionauregard,préalableàtoutecarrièreartistiquesedoubled’uneréflexionsurl’essencedeschoses.Decetteapprochesontnéssesbesoinsdemenerenprofondeurcettepratiquequiaétéétofféeparl’obtentiond’undoctoratenesthétique.
C’estàjustetitrequeYangErminestactuellementconsidérécommel’undesnovateursdesonépoqueenmatièredepeintureexécutéeaulavisd’encreetdecouleurs.Sonactivismeluivautparailleursd’êtreàladirectiondel’Institutderecherchessurlesœuvresaulavisdel’AcadémiedesartsdeNankin.
Lessujetsquipeuplentununiversentreréeletidéal
Beaucoupdetravauxrelatifsàl’histoiredelapeinturechinoisetraitentasseznaturellementdesthèmesquionteulafaveurdesartistesaufildesdynasties.Ilestbiencertainquelaplupartdesgrandsthèmesvontallerversl’humainensymbioseavecl’universnaturel.Toutenayantéténourridecetteculturequifoisonnedeportraitsofficielsounésdel’au-delà,d’œuvresquiemportentlespectateurdansunpaysageauseinduquelilcommenceunparcours,unepromenadeoubienunepérégrination,àpartir,donc,detelsélémentsincisifs,YangErminasutrouversonparcours.Cetterechercheanécessitédesdétoursàlafoisnécessairesautantqu’ilssontcontingents.D’abord,levoyageenOccident,enl’occurrenceaveclafamiliaritédescourantsautresqueluiaapportéesavieauJapon,paysàlafoisd’Asie,quiapucolporter,développersesracines,leurdonnerd’autresprolongements,ensuitelaconfrontationaveclesœuvresoccidentalesvuesdanslesmuséesoccidentaux,lorsd’expositionsoubienaussiàlalecturedescataloguesetmonographiesquiontunrôlenonnégligeabledansl’élargissementd’unidéal.
Ainsi,leconceptdepeinturechezYangErminestlefruitd’uneréflexionquicontinuedes’exercertoutenyajoutantunepratiquecontinuelledelacréation.C’esten1992qu’ilcommenceàformalisersesréflexionxquisontdevenuesuneorientationbienprécise.«Jeconsidère»dit-il«quelelavistraditionnelneconvientpasàlasociététraditionnellechinoiseauseindelaquelleelles’avèreobsolète».Cetypedeconsidérationvaplusloincar,ajoute-t-il«lespeintreschinoisnedevraientpasprendrel’obsolescencecommeuncritèreunique.Etainsilecercledescréateursartistiquesnedoit-ilpascompter,poursacréation,surlanotiondeprogrès.Demêmelesnotionsd’artistenationalouinternationalsontégalementinutiles.Toutecréationreposesurlaperceptiond’unidéalallantdepairavecunelargeouvertured’esprit.End’autrestermes,unstylenationaln’estriend’autrequ’unphénomènediachroniquequis’estsédimentéavecletemps.Parailleursd’aucunsdisentquelefaitdetuerlatraditionpourrafairenaîtreunnouveautypedepeinture.S’ilenestainsi,commentcomprendrecequenousonttransmislacultureetl’histoire?[5]»Unetelleapprocheàl’histoiredel’image,decellequiestpeinte,montrequeYangErminn’estpasseulementunartisteplongédansl’émotionnel,saperceptiondeschosesnaîtdel’observationàlongtermeconjointeàunepratiqueartistique.
Commentinnoverdansledomainedelapeintureaulavismoderne?C’estlàunequestionrécurrentesouslaplumedesthéoriciensetpraticiens.Voilàprèsde25ansquelesinterrogationsseprolongent,quelescolloquesvoientdespropositionsenchaînéessolliciterl’attentiondesprésents,collectionneurs,amateursd’art,…
CommelesouligneaussiYangErmin«l’undespointsignorésdansledomainedelapeinturemoderneestquel’utilisationtraditionnelledelacouleurdanslapeintureaulavisestencorelimitéeàuneconceptionanciennedanslaquelleiln’yaaucuneplacepourdescouleursintenses.Dèslesièclepassé,lesartisteschinoisontluttépourchangercestatutenvoulantredonneruncertainimpactàlacouleurplutôtqu’àl’encre.LinFengmianasutrouverlejustemilieuentrel’encresombreetlacouleurforte.Cetyped’approchen’apasfaitécole,cependant,unenouvelleformedepeintureàl’encredevientdeplusenplusprésente.DanslaChined’aujourd’hui,lapeinturequisollicitelelavisd’encreenbinômeavecunecouleurintense,forteestdevenueplusprésente,ellevaêtreleprincipalcourantdel’artchinois».YangErminconsidèreaussique«noussommesmaintenantdansunmondedelacouleur,pourquoilapeintureaulavisdevrait-elleselimiteràl’utilisationdel’encre?Est-celiéàsonseulnomdelavisd’encre?
Sidespeintresquipratiquentlelavistraditionneln’osentpasutiliserlacouleur,celaestbienuneproblématiquetouteindividuelle,etnonpasliéàunproblèmedematériau(…).
Cherscollèguessivousvouslivrezàdesessaissurdupapierderiz,ajoutezdavantagedecouleuràvosœuvres!Vousobtiendrezainsidemerveilleuxeffets!»[6]
Cesproposmontrentquelaformationlente,approfondiedeYangErminapermisàceplasticiendepenserdefaçonlargeetsenséeàlanécessitédecadresintellectuelsautrespourdessujetsquivonttrouvertouteleurfaveurpourledéveloppementdesapratique.
Dessujetsprivilégiés:dupersonnageàlanaturemorte
Aufildesannées,desonregard,desesvoyages,desasensibilité,cellequiguideetestsous-jacenteàsesdésirs,onconstateunerécurrencedeplusieurssujets:lepersonnageenintérieur,lanaturemorte,undesélémentsdecetintérieur,etlepaysage,quidébouchesurl’universauquelserattachetrèsviscéralementtouthumain.
Qu’onleveuilleounon,l’œuvredeYangErminproduitauregarddessensations,desréflexionsqui,d’emblée,disentl’originalitédelasynthèseréalisée.Onpeuttoutàfaitparlerd’occidentalisme,tantpoursesscènesd’intérieurquepoursesautressujetsdeprédilection.
Dupersonnage
Lapalettevadecelledesartistesjaponaisdesannées30àl’approched’artistescommeMatisse,Vuillardsurtout.Lepersonnageestcommefondudanssonenvironnementdomestique,maisils’agitalorsd’uncontexteoùchaqueobjet,accessoire,ustensile,prendunpoidsparticulier.Ainsienva-t-ild’unlavisdecouleursréaliséen2002,XiaoFang小芳,oùlajeunefilleconstitueunetachesombresurfonddepapiermural,prétexteàdesmotifsetjeuxchromatiques,tandisq’unevastecompositionfloraleluifaitfacesurlerectangledecielaperçud’unefenêtre.AvecCuisine廚內,lavisdecouleursde1999(120x180,5cm)l’impressionestautre,YangestdavantagedansdestonalitésàlaBrasilier,lui-mêmetrèsinfluencéparleJapon.Autreexempledelamêmeveine,Jourdevacance假日,lavisde2002(57x45cm)oùlescouleurssecondairesetunedominantedejaunetraduisentuneatmosphèrededécontraction,d’hédonismepresquequiestrendueavecnaturel.
Lesgrandspaysages
Yangmontresaconnaissancedelacomposition,prisedepossessionetderestitutiondespeintresanciens,desTangauQingnotamment,dynastiesdurantlesquelleslesmontagnes,enparticulierlessitescélèbressontl’objetd’imposantescompositions.Ainsienva-t-ildelasérieduMontWutai五台山之一,lavisencouleursde2013(79x112cm),commedeL’aubesurTaihang太行的早晨,lavisde2012143x309cm),comme,encore,delaGrandemuraille.Ilnesemblenullementacadémiqueence21esièclenirestrictifpourunartistedes’attaqueràunsujetaprioritraditionnel.LeregardsurlaNature,surlemicrocosme,surcetuniversquienveloppel’hommeetlerappelleàlamodestiecontientencoreuneadmiration,unplaisirévidentsetpleinsquisonttrèsenviableslorsque,justement,l’artistesaitapporteràl’œuvreuneoriginalitéquiattacheleregardetresteuneinvitationauparcours,auvoyage.
Lesnaturesmortes
CethèmelégerestsouventconsidéréenOccidentcommeunsujetpouvantrapidementsombrerdansunemièvrerieplombéedestéréotypes.Ilestvraiquel’appellationdenaturemorteestquelquepeusombre;lestermessetraduisentenfaitparnaturecalmeenchinois,rejoignantainsilestermesstilllifeanglais.Lesujetconserveenl’occurrencetoutesaforce,toutesavigueur,souslepinceaudeYangErminquis’avèreparticulièrementpercutantdanslessujetschoisis,lescadragesdéterminéspourcamperlessujets,modestesoudavantageenrelationavecunjeudeprésence–absenceaumondeenvironnantdecescompositions.Qu’ils’agissedeCielbleu藍天oùdesmufliersrouge-roseillustrentlaforcedelaviesousuncielcéruléen,latextureobtenueserapprochedeseffetsdel’huilesurunsupportpapier,lepapierXuanquel’artistesaitrendretoutàfaitadaptéàsonpropos.Demême,cettemagienaîtdelasymbioseentrelesélémentschoisis,avecFeuillesrouges紅葉,Souvenirsroses,Fleursauprintemps,desœuvresoùlesmotifsprincipaux,desfleurs,sontencorrélationchromatiqueavecdesmotifsgéométriquesouabstraits.Yangaatteintlamêmeliberté,lamêmeapparentedécontractionquel’onobservefaceàcettepotéeexubérantedePandanusdeLucianFreud.Comparaisonnesignifienullementinfluences,maistendancecommuneversunbutassezproche,celuideladélectation…
Entoutcréateursommeilleunéternelchercheurquisaitdispenser,quandleschosessemblentcorrespondreàsondesseininitial,leproduitdecequestionnementinitialetintérieur.Laproductionrécentedesculpturesreprésentantdesfruits,unensembledepiècesfonduesen2012,rejointcettemêmedenseetriche,ceplaisiridentiquedel’observationdesdixmillechosesquidonnentcorpsàl’univers.
Ceparcoursauseind’unœuvrefoisonnantpermetdecomprendrelaproblématiqued’uncréateurquivitdansunesociétéenmutationsconstantes,fonctionnantparàcoups,avecunelogiquequisurprendlasociétéoccidentale,oublieusedesimportantschangementsquil’ontsecouéeàlafindelaDeuxièmeguerremondiale.
Ilimportederappelerquelestatutdel’artisteenChines’estprodigieusementamélioré,uneclasseimportantedecollectionneursestapparuequiencouragelestravauxdestalentslorsqu’ilssontpatentsetsurtoutlorsqu’ilssaventséduire,s’imposerauregard,parleraucœur,attitudebiensouventoccultéesansquel’onsachevraimentpourquoi[7].Cetteouvertureaccompagnedefaçonfrontale,normale,laquêtedeYangErminversuneesthétiquetrèspersonnelledéjàfructueusesil’onenjugeparlarécenteexpositiondesseslavispolychromesquiaeulieuendécembredernieràPékinetégalementaveccettevolontéd’êtreprésentàl’internationalpourpermettreàunpublicautre,lepublicfrançais,decomprendrecombienlacouleurpeutêtresourcedeplaisirfaceàdessujetsquidisentlaforcedelavieetégalementcombienunethéorienouvellesedéveloppedansletempsetl’espace.
[1]ChristopheComentaleestsinologue,docteurenhistoiredel’artetd’archéologiedelaChineettitulaired’uneHabilitationenhistoiredel’artobtenueàl’universitédeParis-Sorbonne.ConservateurenchefauMuséedel’HommeetchercheurassociéauMuséenationaldesminoritésdeChineàPékin,ilenseigneetestcommissaired’expositions.Parmicelles-ci,Centansd’artchinois(2009,Paris),L’artchinoiscontemporain(2007,Pékin),Lelivred’artiste,deMatisseàl’artcontemporain(Taipei,2007),LaChinesurpapiers,1960-2000,LespeinturesàlacolledepoissondeTaiwan(1995).IlarésidéseptansenChine,estauteurdelivresetarticlessurl’imageetl’artchinois.
[2]L'ouvragesecomposedequatrerecueils.UneintroductionestrédigéeparLiYu[李渔],puissuiventcinqjuan,danscepremiervolumequicontientunepartiethéoriquerelativeàl'esthétique,complétéepardesexplicationssurlesdifférentesfaçonsd'appliquerlacouleur.Ledeuxièmejuan"manueldesarbres"(shupu)[树谱],estconstituédeplanches,tandisquelesuivantestrelatifauxrochesetmontagnes,(shanshipu)山石谱].Lequatrièmeprésentepersonnages,ainsiqu'élémentsd'architecture,puispaysages,oiseauxetanimaux;untraitéestconsacréàl'orchidée,aubambou,auprunier,auchrysanthème.Ledernier,juancinquième,comprendtoutessortesdecompositions,enhauteuretenlargeur,circulaire,inscritedansunéventail;lespeintrescélèbressontégalementillustréspardesreproductionsdeleursoeuvres.Laconceptiondupremierrecueilremonteàl'année1679.Ceciapparaîtdansl'introductiondeLiYu[李渔],lettréetdramaturgedelafindesMingetdudébutdesQing.IlapournompersonnelLiwong[笠翁].AprèslachutedeladynastieMing,ilseretirepourmeneruneviesolitaire.Ilseconstruit,alorsqu'ilestdéjàâgé,unerésidencesiseàNankin,"lejardindugraindemoutarde".C'estdanscetendroitquecerecueilestréalisé,endroitdontilprendlenomquidevientuntitre.
[3]Proposrecueillislorsd’unentretienavecl’artisteàBeijingennovembre2013
[4]Proposrecueillislorsd’unentretienavecl’artisteàBeijingenoctobre2012
[5]Proposrecueillislorsd’unentretienavecl’artisteàBeijingenaoût2013.
[6]in:Nation-widetouringexhibitionofYangErmin‘sinnovativeinkwashpainting:hisepic,portfolio.Beijing:Ed.Rongbaozhai,2012.181p.ill.
他的史詩:楊佴旻新水墨畫中國巡迴展作品集,pp.1-6
[7]Traditionnellement,lesbeaux-artsontétéassociésàl’industrieenOccident.Cesactivitéssonteneffetdesbaromètressensiblessurl’étatdesantéfinancierd’unpays.
LesstatistiquespubliéesparlasociétéArtpriceensontl’illustrationquasiidentiqueenChine.Ainsi,unepublicationcommeleRapportannuelArtprice,relativeaumarchédel’artcontemporain2011/2012aclassésurunecentainedepageslesartisteslespluscotés.YangErminfigureaun°315.Cettedonnéemontrel’activismedecepaysdepuisunedécennieetlaforcedesinvestissementsdégagéssurlesproduitsculturels.Mêmesicettedonnéeestloindesproblèmesquotidiensd’uncréateur,absorbédansl’approcheetl’épanouissementdesonmondeetdesonlangagegraphique,ellenepeutêtreignoréedeslecteursquidoiventconnaîtrel’étatdumondequilesentoureetlesfaçonne…